Wojna w Ukrainie a polska gospodarka – co nas czeka

Podcast: Odtwarzaj w nowym oknie | Pobierz (Czas trwania: 56:04 — 77.0MB) | Umieść link

Subskrybuj: Apple Podcasts | Google Podcasts | Spotify | Android | RSS

Wojna w Ukrainie dopiero się zaczęła, a już wywiera ogromny wpływ na światową i polską gospodarkę. A to tylko początek wielkich zmian geopolitycznych, które na nas czekają. Jak obecna sytuacja wpłynie na naszą walutę, na polską gospodarkę, na inflację, na wysokość stóp procentowych i w konsekwencji – na stan naszych finansów? Ten artykuł pokaże Ci szerszy kontekst wydarzeń za naszą granicą i skutki wojny w Ukrainie dla Polski.  

Od ostatniej publikacji na temat decyzji finansowych w czasie kryzysów politycznych moją skrzynkę zalały wiadomości. Otrzymuję od Was mnóstwo pytań: co robić, co przyniesie przyszłość, jak ulokować oszczędności? Widzę Wasz ogromny niepokój i uwierzcie mi – sam chciałbym mieć szklaną kulę i powiedzieć Wam co dokładnie się wydarzy i jakie decyzje najlepiej podjąć. Ale oczywiście – nikt z nas nie zna przyszłości. Dlatego, zamiast próbować ją przewidzieć, spróbuję Wam dziś dostarczyć szerszy kontekst ekonomiczny, który pomoże lepiej zrozumieć, co dzieje się na świecie. 

Pomoże mi w tym Wojciech Świder –  doktor nauk ekonomicznych, ekonomista i pracownik naukowo-dydaktyczny Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu. Zapraszam Cię do obejrzenia naszej rozmowy, a pod filmem znajdziesz artykuł stworzony na jej podstawie:

Sankcje nałożone na Rosję 

Pierwszym elementem naszej układanki ekonomicznej są sankcje nałożone na Rosję przez Zachód. Po napadzie Rosji na Ukrainę, Zachód w dużym stopniu się zjednoczył i nałożył na agresora sankcje ekonomiczne. O co chodzi w sankcjach? Z jednej strony o to, by odciąć Rosję od źródeł finansowania i rynków eksportowych. Z drugiej – by pogorszyć standard życia w Rosji na tyle, by obywatele tego kraju zaczęli protestować i wywierać na Putina presję, żeby wycofał się z wojny. Ponieważ gospodarka rosyjska w dużym stopniu jest uzależniona od importu dóbr z innych krajów, jest spora szansa, że sankcje dadzą się we znaki na tyle mocno, by faktycznie wywołać jakieś reakcje w społeczeństwie rosyjskim. 

Poniżej znajdziesz listę sankcji nałożonych na Rosję: 

• wykluczenie ze SWIFT,
• zamrożenie rezerw walutowych,
• zamrażanie majątków oligarchów,
• wycofywanie się firm z Rosji,
• zamykanie przestrzeni powietrznej,
• wykluczanie z imprez sportowych,
• wykreślenie z MSCI.

Najbardziej dotkliwe miało być odcięcie Rosji od systemu SWIFT – czyli od systemu rozliczeń finansowych na arenie międzynarodowej. Żeby handlować i rozliczać się pomiędzy różnymi krajami, trzeba mieć dostęp do globalnego systemu, którym obecnie jest właśnie SWIFT. Odcięcie Rosji nie było łatwe – część krajów na początku sprzeciwiała się takiemu rozwiązaniu, ale finalnie udało się tego dokonać. 

Sytuacja jest naprawdę niecodzienna – giełda w Rosji nie otwiera się już od ponad tygodnia. Duża gospodarka została totalnie odizolowana od globalnego podziału pracy, co na pewno da się już odczuć w życiu codziennym. Pojawia się więc pytanie, czy Rosja może jakoś obejść nałożone ograniczenia. 

W jaki sposób Rosja może obejść sankcje?

Może spróbować robić transakcje w ramach systemu SWIFT za pomocą innych krajów – np. Białorusi. Do podobnej sytuacji doszło kilka lat temu, gdy Iran został odcięty od SWIFT-u za rozwój swojego programu nuklearnego. Obecnie dokonuje transakcji, korzystając z pomocy Kataru. Druga opcja to dołączenie do chińskiego systemu rozliczeń – CIPS. To jednak nie rozwiąże problemu – Rosja w dużej mierze eksportuje surowce do Europy. Jeśli Europa się odcina, Rosja nie może automatycznie przerzucić się na Chiny, ponieważ to by wymagało wybudowania nowej infrastruktury – a to zajmie całe lata.

Odcięcie Rosji od SWIFT-u było na pewno dużym ciosem dla tego kraju – mogliśmy nawet zobaczyć w internecie filmy, na których Rosjanie masowo wypłacają środki z bankomatów. Swoich usług w tym kraju nie świadczą już takie serwisy jak: Google Play, Apple Pay, VISA i MasterCard. Można więc powiedzieć, że Rosja została odcięta od świata finansowego i jej obywatele mogą się posługiwać tylko gotówką. A jak to wygląda po drugiej stronie? Czy odcięcie Rosjan będzie dotkliwe dla świata? 

Jaką rolę odgrywa rubel w płatnościach globalnych?

Na poniższym wykresie możesz zobaczyć rolę, którą odgrywa rubel w płatnościach globalnych:

Transakcje dokonywane w rublach stanowiły zaledwie 0,21% globalnych płatności, które przeszły przez SWIFT w grudniu 2021. Warto jednak pamiętać, że Rosjanie, eksportując ropę i gaz, rozliczają się głównie w dolarach. Dlatego sankcje, które nakładają kraje strefy euro oraz USA są dotkliwe przede wszystkim dla Rosjan. Czy w takim razie Rosji grozi bankructwo?

Czy Rosja zbankrutuje?

Na rynku są już pierwsze sygnały z agencji ratingowych, które obniżają Rosji rating. Czym jest rating? To ocena kredytowa, która pokazuje, w jakim stopniu jest prawdopodobne, że dane państwo nie wywiąże się ze swoich zobowiązań (czyli np. nie wykupi obligacji). Jak możesz zobaczyć na wykresie poniżej, agencja S&P obniżyła ostatnio rating Rosji do poziomu „CCC-”:

źródło

Książkowo z bankructwem mamy do czynienia, jeśli dłużnik nie jest w stanie regulować swoich zobowiązań na czas. To oznacza, że właściwie już możemy mówić o bankructwie Rosji – a już na pewno prawdopodobieństwo odzyskania należności od tego kraju jest niskie. Efekty widać jak na dłoni – za obligacje rosyjskie płaci się obecnie ok. 30% ich wartości nominalnej. 

W przypadku tak złego ratingu wprowadzany jest 30-dniowy okres naprawczy, w którym Rosja ma jeszcze szansę poprawić swoją sytuację. Dlatego oficjalny status bankruta osiągnie pewnie w połowie kwietnia. Pamiętaj jednak, że w przypadku dłużników, mamy zwykle do czynienia z dwoma czynnikami: ability (zdolność) i willingness (chęć) do spłaty długów. I w przypadku Rosji, możliwości spłaty mogłyby się znaleźć, ale niestety, nie ma do tego chęci. 

Niski dług publiczny 

Co ciekawe, Rosja przeszła już przez bankructwo w 1998 r. W tamtym czasie zdewaluowała rubla i nie spłaciła części swojego długu wewnętrznego. Od tamtego czasu, zadłużenie Rosji uległo wyraźnej poprawie. Na poniższym wykresie możesz zobaczyć jej dług publiczny w odniesieniu do PKB:

Jak widzisz, sukcesywnie się obniżał – oznacza to, że Rosja nie jest krajem, który jest uzależniony od finansowania długiem publicznym. Dlaczego? Bo to kraj, który dysponuje dużymi zasobami surowców energetycznych – ropy i gazu. Ogromne dochody ze sprzedaży surowców w dużej mierze finansują tę gospodarkę. 

Żeby dać Ci jakiś punkt odniesienia, na wykresie poniżej możesz zobaczyć, jak dług Rosji wygląda na tle innych krajów. Zwróć, proszę uwagę, że na liście znajdują się tylko kraje rozwijające się – nie znajdziesz tam USA czy Japonii:

Dla porównania weźmy Polskę – u nas dług do PKB dobija do poziomu 60%, podczas gdy w Rosji to zaledwie 17%. 

Struktura rosyjskiego długu 

Spójrz teraz na strukturę długu Rosji. Na wykresie kolorem niebieskim zaznaczono dług zagraniczny, a łososiowym – krajowy. 

Jak widzisz, w dużej mierze jest to dług wewnętrzny, a nie zagraniczny. W Polsce wygląda to bardzo podobnie –  mniej więcej 3/4 to jest dług krajowy, a reszta – zagraniczny. To dobra struktura, bo dług krajowy jest bezpieczniejszy. W końcu jest w walucie, nad którą państwo ma kontrolę. Więc gdyby Rosja chciała spłacić swój dług zagraniczny – mogłaby to z powodzeniem zrobić. 

Dług a rezerwy międzynarodowe 

Na pewno teraz zadajesz sobie pytanie, czy rezerwy międzynarodowe mogą pomóc Rosji uniknąć bankructwa. Czym są rezerwy walutowe? To płynne aktywa zagraniczne, które posiada i kontroluje bank centralny danego kraju. Celem takich rezerw jest utrzymanie stabilności i bezpieczeństwa walutowego kraju. Historycznie rezerwy były w złocie, obecnie oprócz złota banki centralne trzymają rezerwy w kilku walutach.  

Na wykresie poniżej możesz zobaczyć, jak dług zagraniczny Rosji wygląda na tle jej rezerw międzynarodowych: 

Źródło

Rosja ma więc dobrą pozycję netto jeśli chodzi o zobowiązania – ma więcej rezerw międzynarodowych niż długu. Pamiętaj jednak, że jedną z sankcji nałożonych na ten kraj było zamrożenie dużej części tych rezerw. Przejdźmy teraz do szczegółowego omówienia struktury rezerw międzynarodowych Rosji. 

Złoto 

Zaczynamy od złota. Rosja jest w czołówce krajów na świecie, które posiadają złoto: 

Źródło

Szacuje się, że posiada około 2300 ton złota. W kolumnie po prawej stronie wykresu możesz zobaczyć, jaki jest udział złota we wszystkich rezerwach międzynarodowych danego kraju. Jak widzisz, w przypadku Rosji to zaledwie 23%. Jeśli 2300 ton złota to zaledwie 23% rezerw kraju, oznacza to, że całkowity poziom rezerw jest naprawdę duży. 

Struktura rezerw walutowych w Rosji

Co w takim razie oprócz złota? Na wykresie poniżej możesz zobaczyć strukturę rezerw walutowych Rosji: 

Źródło

Rosja ma je mocno zdywersyfikowane. W portfolio mamy po kolei: euro, złoto, dolara amerykańskiego, chińskiego juana, funt sterling i inne. Jeśli spojrzymy, jak ta struktura zmieniała się na przestrzeni lat, wyraźnie zaznacza się zmiana po roku 2014 – czyli po aneksji Krymu: 

Źródło

Rosja prowadzi politykę uniezależnienia się od Zachodu. Wcześniej, rezerwy stanowił przede wszystkim dolar amerykański – w dalszej kolejności funt brytyjski, euro i inne. Po 2014 r. struktura się zmienia – pojawia się złoto i chiński juan, ilość dolarów wyraźnie się zmniejsza. To oznacza, że Rosjanie przygotowywali się do tej wojny od kilku lat. Nie spodziewali się jednak, że państwa Zachodu położą na rezerwach rękę. Euro jest przecież pod kontrolą EBC, a aktywa w dolarach – pod kontrolą FED-u. Do dyspozycji zostało Rosji tylko złoto i aktywa w juanach – a to mniej niż połowa jej całkowitych rezerw międzynarodowych. Dlatego najprawdopodobniej pomimo dostępnych rezerw, Rosji nie uda się uniknąć bankructwa. 

Na czym opiera się rosyjska gospodarka?

Żeby jeszcze lepiej zrozumieć położenie Rosji, warto spojrzeć na udział poszczególnych sektorów w jej gospodarce: 

Źródło

Jak widzisz, rosyjska gospodarka opiera się w głównej mierze na surowcach. To nie jest kraj, który ma bardzo zaawansowany przemysł, czy usługi. Dlatego europejskie embargo na rosyjskie surowce będzie bardzo dotkliwe. Ale pamiętaj, że to miecz obosieczny – Rosja nie sprzeda nam ropy i gazu, ale Europa będzie musiała skądś te surowce pozyskać. 

Rosja jest w dużej mierze uzależniona od importu towarów z innych krajów. Na wykresie poniżej możesz się przekonać, z których krajów importuje najwięcej: 

Chiny i Białoruś, najwięksi sojusznicy Rosji, zaspokajają zaledwie 30% potrzeb importowych. Pozostałe towary ściągane są z innych państw. Jeśli weźmiesz pod uwagę, że obecnie wiele firm prywatnych wstrzymuje sprzedaż i wysyłkę do Rosji, może to oznaczać, że wkrótce półki w rosyjskich sklepach będą świecić pustkami. 

Każdy dzień przynosi doniesienia o kolejnych firmach, które odcinają Rosję od swoich produktów. To jest o tyle ciekawe, że zwykle sankcje są wprowadzone przez rządy. W przypadku wojny w Ukrainie widzimy spontaniczną reakcję wielu firm, które również wychodzą z Rosji. Każdy taki gest potęguje sankcje i presję, którą odczuwa agresor. A jak to wszystko wpłynie na gospodarkę światową? 

Jak wojna w Ukrainie wpłynie na gospodarkę światową?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, zobaczmy najpierw, jaki udział ma Rosja w światowej gospodarce:

Jak widzisz na wykresie stanowi zaledwie 3% światowej gospodarki – to nie jest dużo. Pod względem ekonomicznym wyłączenie Rosjan z gospodarki nie będzie czymś drastycznym w skutkach. Z jednym, bardzo dotkliwym wyjątkiem. Chodzi oczywiście o surowce – obecny kryzys energetyczny prawie na pewno się nasili i będzie to bolesne w skutkach dla całego świata. Ceny ropy, gazu i węgla pójdą drastycznie w górę. Świetnie ilustrują to wykresy, które znajdziesz w dalszej części artykułu.

Gaz 

Na wykresie poniżej możesz zobaczyć źródła gazu, z którego korzysta Europa. W 2020 r. aż 36% gazu ziemnego zużytego w Unii Europejskiej pochodziło właśnie z Rosji: 

Źródło

A teraz spójrz na wykres cen gazu i zwróć uwagę, jak gwałtownie rynek zareagował na wybuch wojny w Ukrainie:

Źródło

Ropa 

Drugim ważnym surowcem jest ropa naftowa. Szacuje się, że Rosja posiada ok. 6,2% rezerw ropy na świecie. Zauważ też, że Rosja współpracuje z krajami zrzeszonymi w OPEC – czyli organizacji, która w przeszłości sztucznie ograniczała wydobycie ropy, by utrzymywać ceny tego surowca na wysokim poziomie. 

A to oznacza, że Rosja ma ogromny wpływ na to, co dzieje się z ropą na świecie. 

Węgiel kamienny 

Trzecim ważnym surowcem energetycznym jest węgiel kamienny. Na poniższym wykresie możesz zobaczyć, że Polska – kraj, który niejako jest liderem wydobycia węgla kamiennego w Europie, też importuje część tego surowca. I niestety – na pierwszym miejscu naszych kontrahentów w kwestii węgla kamiennego jest właśnie Rosja: 

Nasze krajowe wydobycie węgla uzupełniamy węglem rosyjskim. Odcięcie Rosjan spowoduje, że ten surowiec będzie u nas przejściowo droższy. No właśnie – skoro zahaczyliśmy już o nasz kraj, spróbujmy odpowiedzieć teraz na ważne pytanie. 

Jakie będą skutki wojny w Ukrainie dla Polski

W naszej ocenie wojna w Ukrainie wpłynie przede wszystkim na następujące obszary naszej gospodarki: poziom inflacji, wysokość stóp procentowych, pozycja złotego wśród walut, poziom długu publicznego i sytuację demograficzną. 

Inflacja

Niestety – inflacja w Polsce jest bardzo wysoka. Wynosi 9,2% i NBP właśnie zweryfikował projekcje na temat przyszłych odczytów. W wyniku konfliktu poszły mocno w górę. W tym roku inflacja ma wynieść – z 50% prawdopodobieństwem – pomiędzy 9,3% a 12,2%. Co ciekawe, projekcje na temat przyszłego roku także są wysokie – od 7 do 11%.

Źródło

Dlaczego sytuacja naszych sąsiadów wpływa tak mocno na naszą inflację? 

Z jednej strony, podbijają ją rosnące ceny paliw, o czym wspominaliśmy już przy okazji omawiania gospodarki światowej. Z drugiej – wzrosną też ceny żywności. Rosja i Ukraina stanowią łącznie ¼ eksportu pszenicy oraz innych zbóż i nasion oleistych. Jeśli w Ukrainie jest wojna, a na Rosję są nakładane sankcje, podaż tych dóbr będzie oczywiście mniejsza. A tam, gdzie jest mała podaż – ceny idą w górę. 

Stopy procentowe 

I żeby spróbować tę przyspieszającą inflację wyhamować, oraz trochę polepszyć sytuację złotego na rynku, Rada Polityki Pieniężnej podnosi stopy procentowe. Kolejna podwyżka miała miejsce w tym tygodniu – główna stopa procentowa wzrosła o 0,75 pp. do 3,5 proc.:

Podwyżka stóp wpływa również na kurs walutowy. Im wyższe stopy, tym potencjalnie złoty staje się atrakcyjniejszą walutą. Dlatego tymi podwyżkami Rada Polityki Pieniężnej chce też poprawić sytuację naszej waluty, która od wybuchu wojny w Ukrainie traci na wartości. 

Waluta – dlaczego złoty słabnie?

Jak możesz zobaczyć na wykresie poniżej, euro umacnia się w stosunku do złotego:

Źródło

Dlaczego złoty słabnie? Kapitał odpływa z Polski, ponieważ jest pewne ryzyko geopolityczne związane z wojną tuż za naszą granicą. Rośnie awersja do ryzyka w krajach, w których jest dużo kapitału. Wycofują swoje środki podczas niepewności z krajów, które są geograficznie blisko toczącej się właśnie wojny. Umacniają się za to waluty takie jak dolar amerykański, euro, frank szwajcarski, czy jen – bo kapitał wraca do domu. Podobnie wyglądała sytuacja w 2008 r., w czasie wielkiego kryzysu finansowego. A teraz z perspektywy Stanów Zjednoczonych czy Japonii, jesteśmy bardzo blisko trwającego konfliktu – dlatego złoty osłabia się tak szybko. 

Dlaczego osłabienie naszej waluty nie jest dobre? Możesz powiedzieć – słaby złoty, to bardziej konkurencyjny polski eksport. Nie zapominaj jednak, że im słabszy złoty, tym bardziej narasta presja inflacyjna. Dlaczego? Bo dobra importowane są dla nas przez tę słabą walutę droższe. A jeśli szukamy zamienników w naszym kraju, rośnie na nie popyt – a to znowu napędza inflację. Co robić? Czy warto w takim razie trzymać pieniądze w obcej walucie? 

Czy warto trzymać pieniądze w obcej walucie?

Tak jak wspominałem już w ostatnim artykule, na pewno nie warto teraz panikować i masowo wykupywać euro i dolarów. Dlaczego? Bo, nikt nie jest w stanie przewidzieć kursów walut. Złoty jest już słaby, więc działanie teraz będzie trochę musztardą po obiedzie. Czy może osłabić się jeszcze bardziej? Pewnie może, ale z drugiej strony, może się też umocnić. Nie jesteś w stanie tego skutecznie przewidzieć, więc pytanie brzmi – czy chcesz podjąć takie ryzyko? 

Ja podchodzę do tego następująco: zakładam, że nie jestem w stanie przewidzieć kursów w żadnym momencie. Owszem, po bardzo wysokim wzroście pojawiają się analizy, które mówią, że złoty jest mocno niedowartościowany i że powinna być na nim solidna korekta – ale niepewność jest ogromna. Widzimy co dzieje się za granicą i wiemy, że to jest całkowicie nieprzewidywalny proces. W jakim kierunku on się rozwinie? Jak długo potrwa? Jak to będzie wyglądać? – nie wiadomo. A jak nie wiadomo, to moją odpowiedzią jest zawsze dywersyfikacja – dlatego sporą część moich oszczędności mam w aktywach denominowanych w obcych walutach.

Kiedy wszystko trzymamy w złotówkach, to stawiamy, że sytuacja się unormuje. Jeśli niewielką ilość środków mamy ulokowanych w obcej walucie, choć nie daje nam to w żaden sposób gwarancji, że będzie to decyzja od strony finansowej właściwa, to na pewno zwiększa nasze poczucie bezpieczeństwa i w sposób realny zwiększa nasze zabezpieczenie przed scenariuszami innymi niż ten, który zakładamy.

Owszem, teraz dolar jest bardzo drogi. Ale gdybym nie miał w ogóle dolara, to pewnie, dla świętego spokoju nawet teraz kupiłbym trochę tej waluty. Z pełną świadomością, że kupuję swego rodzaju ubezpieczenie. Skoro nie można przewidzieć kursów, to znaczy, że dywersyfikacja powinna być odpowiedzią – takie jest moje podejście do sprawy. 

Dług publiczny

Kolejny element gospodarki naszego kraju, na który z całą pewnością wpłynie wojna w Ukrainie, jest poziom naszego długu publicznego. Jak pewnie się spodziewasz, w najbliższej przyszłości poziom długu wzrośnie. Pojawiają się przecież nowe programy socjalne, pojawia się coraz większa i dłuższa lista elementów, które wymagają finansowania – w tym zapowiedź zwiększenia wydatków na zbrojenia. Wszystko to wpływa na wzrost długu publicznego. 

Na poniższym wykresie możesz zobaczyć poziom długu do PKB w naszym kraju: 

Źródło

To dane GUS z 2020 r., obecnie wartość długu wynosi już pewnie ponad 60%. Pewna część długu publicznego jest przez nasz rząd wyprowadzana poza oficjalny budżet. I tak np. Bank Gospodarstwa Krajowego i Polski Fundusz Rozwoju emitują obligacje, z których można finansować tarcze antykryzysowe, a nie zwiększa to oficjalnego poziomu długu, bo są to środki poza budżetem.  

Sytuacja demograficzna 

Ostatni element gospodarki, na który znacząco wpłynie wojna w Ukrainie, jest oczywiście nasza sytuacja demograficzna. Na dzień publikacji tego artykułu (10.03.2022 r.) do Polski przyjechało już 1,33 mln uchodźców z Ukrainy. Jak wpłynie to na gospodarkę? W krótkim terminie czekają nas na pewno wysokie koszty fiskalne. Jeżeli pomagamy imigrantom ze środków prywatnych i publicznych, zapewniamy im opiekę zdrowotną, pomoc prawną itd. – to wszystko oczywiście kosztuje. Ale jeśli część imigrantów zdecyduje się u nas zostać – pracować i zakładać rodziny, może poprawić się nasza sytuacja demograficzna. 

Spójrz tylko na piramidę demograficzną naszego kraju: 

Źródło

Niestety – mamy społeczeństwo starzejące się. Gdy pokolenie ostatniego wyżu demograficznego – czyli dzisiejszych 40-latków – przejdzie na emeryturę, trzeba będzie jakoś ich utrzymać, a młodych osób będzie zbyt mało, żeby sfinansować to z ich składek. Uchodźcy z Ukrainy mogą być dla nas szansą na poprawę tej sytuacji. 

Jak widzisz, konsekwencje gospodarcze wojny w Ukrainie odbiją się echem nie tylko w naszym kraju, ale także w gospodarce światowej. Mam wielką nadzieję, że ten artykuł dostarczył Ci szerszego kontekstu na tę sytuację i choć trochę uspokoił. Pamiętaj – nikt nie zna przyszłości. Nie powiem Ci, co dokładnie masz zrobić. Ale podpowiem, że teraz, jak nigdy przedtem, warto uporządkować swoje finanse, zdobyć wiedzę i opracować swoją własną strategię działania. 

A jeśli masz miejsce w swoim budżecie, zachęcam Cię do wsparcia jednej ze zweryfikowanych zbiórek, z których środki zostaną przeznaczone na pomoc Ukrainie:

• Polską Akcję Humanitarną
• Polski Czerwony Krzyż
• Caritas
• Solidarni z Ukrainą
• UNICEF

Inne formy pomocy znajdziesz na stronie: pomagamukrainie.gov.pl.